Ân xá là gì? Đặc xá là gì? Điều kiện để được ân xá, đặc xá

Ân xá là một trong các hoạt động thể hiện tính khoan hồng, nhân đạo trong công tác phòng chống tội phạm. Vậy Ân xá là gì? Đặc xá là gì? Điều kiện để được ân xá, đặc xá. Bài viết dưới đây sẽ tổng hợp các quy định về ân xá và đặc xá.

Câu hỏi: Xin chào mọi người. Tôi ở Quảng Ninh. Con tôi hiện đang chấp hành án tù 5 năm vì tội cố ý gây thương tích, hiện nay đã thi hành được 3 năm. Tôi nghe nói sẽ có đợt xét đặc xá. Tôi muốn hỏi các điều kiện để được đặc xá, ân xá. Tôi xin cảm ơn.

Ân xá là gì? Các hình thức ân xá hiện nay

Hiện nay, không có định nghĩa chính thức về ân xá trong các văn bản quy phạm pháp luật. Tuy nhiên, mọi người thường dùng từ ân xá với nghĩa là ân giảm hình phạt hoặc miễn trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội. Ân xá thường được thực hiện khi vào các dịp lễ lớn, các sự  kiện đặc biệt trọng đại của đất nước. 

Cho tới hiện nay hai hình thức ân xá được mọi người biết đến là đại xá và đặc xá, trong đó phổ biến nhất là đặc xá. 

- Đại xá là hình thức khoan hồng của nhà nước trong các sự kiện đặc biệt quan trọng của đất nước. Hiện nay, không có văn bản quy định cụ thể về đại xá. Tuy nhiên, tại Khoản 11 Điều 70 Hiến pháp 2023 có quy định Quốc hội là cơ quan có quyền quyết định đại xá. 

Cho tới ngày nay, nước ta mới có hai lần đại xá, đó là vào năm 1946 (sau sự kiện Cách mạng tháng 8 thành công) và năm 1976 (sau sự kiện Chiến thắng mùa xuân 1975 thống nhất đất nước). Những lần đại xá này, Nhà nước sẽ quyết định miễn tội hoàn toàn và triệt để cho hàng loạt người phạm tội trong một số tội nhất định. 

- Đặc xá là hình thức ân xá phổ biến hiện nay, được thực hiện hàng năm vào những ngày lễ lớn như Lễ quốc khánh 02/09 hàng năm….Đặc xá được quy định cụ thể và chi tiết tại Luật đặc xá năm 2018. Việc đặc xá sẽ được Chủ tịch nước quyết định. 

Đặc xá là gì? Điều kiện để được đặc xá theo quy định mới nhất

Theo quy định tại khoản 1 Điều 3 Luật Đặc xá năm 2018 thì đặc xá là sự khoan hồng của nhà nước khi quyết định tha tù trước hạn cho người bị kết án tù có thời hạn hoặc chung thân nhân dịp các ngày lễ lớn của đất nước, các sự kiện trọng đại hoặc trường hợp đặc biệt. Việc đặc xá sẽ do Chủ tịch nước quyết định. 

Để được đặc xá thì phạm nhân phải đáp ứng được các điều kiện theo quy định. Điều 11 Luật Đặc xá năm 2018 quy định các điều kiện để được xét đặc xá bao gồm:

* Trường phạm nhân đang thi hành án phạt tù có thời hạn, hoặc tù chung thân đã được giảm xuống tù có thời hạn, cần đáp ứng các điều kiện sau: 

- Người phạm nhân phải có ý thức cải tạo tốt, có nhiều tiến bộ và có xếp loại tốt hoặc khá theo quy định trong quá trình chấp hành án phạt tù;

- Đã chấp hành án phạt tù được 1 thời gian nhất định. Thời gian chấp hành này phụ thuộc vào loại hình phạt cũng như loại tội phạm. 

- Đã hoàn thành việc nộp án phí và hoàn thành việc nộp tiền khi bị áp dụng hình phạt bổ sung là phạt tiền;

- Đã hoàn thành việc trả lại tài sản, bồi thường thiệt hại và các nghĩa vụ dân sự khác đối với người bị kết án tù trong các tội phạm về tham nhũng hoặc tội phạm khác được Chủ tịch nước quyết định;

- Đã thi hành án hoặc thi hành án được 1 phần nghĩa vụ về dân sự, bồi thường thiệt hại hoặc hoàn trả tài sản nhưng lâm vào tình trạng đặc biệt khó khăn dẫn đến việc không thể tiếp tục thi hành án được;

- Không được làm ảnh hưởng xấu đến an ninh trật tự khi được đặc xá;

- Không thuộc trường hợp không được đặc xá theo quy định của Luật đặc xá;

* Đối với các phạm nhân đang trong tình trạng được tạm đình chỉ chấp hành án phạt tù thì điều kiện để xét đặc xá là:

- Phạm nhân trong quá trình thi hành án có ý thức cải tạo tốt, có nhiều tiến bộ và được đánh giá xếp loại khá hoặc tốt;

- Đã có một thời gian chấp hành án tù theo quy định tại điểm b khoản 1 Điều 11 Luật Đặc xá 2018;

- Đã hoàn thành việc nộp án phí và hoàn thành việc nộp tiền khi bị áp dụng hình phạt bổ sung là phạt tiền;

- Đã hoàn thành việc trả lại tài sản, bồi thường thiệt hại và các nghĩa vụ dân sự khác đối với người bị kết án tù trong các tội phạm về tham nhũng hoặc tội phạm khác được Chủ tịch nước quyết định;

- Không được làm ảnh hưởng xấu đến an ninh trật tự khi được đặc xá;

- Không thuộc trường hợp không được đặc xá theo quy định của Luật đặc xá;

- Có thái độ chấp nghiêm chỉnh pháp luật khi đang được tạm đình chỉ thi hành án phạt tù. 

Ngoài ra, chúng ra cũng cần phải lưu ý các trường hợp không được xét đặc xá, bao gồm:

- Bị kết án trong các tội theo quy định tại khoản 1 điều 12 Luật Đặc xá như: tội phản bội tổ quốc; tội điệp; tội xâm phạm an ninh lãnh thổ; tội bạo loạn….Đây điều là những tội liên quan đến việc đe dọa an ninh trật tự chính trị của quốc gia.

- Bản án/quyết định của Tòa án đối với người đó đang bị kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm, thủ tục tái thẩm theo hướng tăng nặng TNHS;

- Đã từng được đặc xá;

- Đang bị truy cứu TNHS về tội phạm khác;

- Phạm nhân đã có từ hai tiền án trở lên;

- Các trường hợp đặc biệt khác được Chủ tịch nước quyết định. 

1 năm có mấy lần ân xá và đặc xá?

Hiện nay, Luật đặc xá mới chỉ quy định chung là đặc xá vào những dịp lễ lớn của đất nước, các sự kiện trọng đại hoặc các trường hợp đặc biệt đáp ứng các yêu cầu đối nội, đối ngoại của đất nước. Vì vậy, hiện nay chưa có quy định cụ thể về việc một năm sẽ có mấy đợt đặc xá. 

Tuy nhiên, qua các đợt đặc xá hiện này thì phổ biến nhất phạm nhân được đặc xá vào ngày lễ Quốc khánh 02/09, ngoài ra có thể có các đợt đặc xá vào Tết nguyên đán hoặc ngày lễ Giải phóng 30/4.