Điền trang là gì? Phân biệt thái ấp và điền trang

Điền trang và thái ấp là hai thuật ngữ được sử dụng phổ biến trong thời kỳ phong kiến, đặc biệt từ thời Trần. Vậy điền trang là gì? Thái ấp là gì? Điền trang và thái ấp có gì khác nhau? Cùng Hieuluat tìm hiểu về định nghĩa, cách phân biệt, cũng như lịch sử hình thành và vai trò của chúng trong thời kỳ phong kiến nhé!

Điền trang là gì?

Điền trang là thuật ngữ dùng để chỉ những vùng đất rộng lớn mà các vương hầu, quý tộc hay người thuộc dòng dõi hoàng gia như công chúa, phò mã,...chiêu tập người dân phiêu tán, không có tài sản để làm nô tì và khai khẩn đất hoang.

Nói cách khác, điền trang là tài sản có được do người trong hoàng gia triệu tập nô tỳ đi khai hoang. Vì vậy, những vùng đất này sẽ thuộc quyền sở hữu của tư nhân, chủ sở hữu có quyền truyền lại cho các thế hệ sau.

Dựa vào nhiều tư liệu, các nhà sử học cho rằng các vùng điền trang thời Trần thuộc các khu vực như: Hành cung Vũ Lâm (Ninh Bình), An Lạc (huyện Bình Lục, Hà Nam ngày nay), Tô Xuyên, Cổ Nhuế (Hà Nội), Phất Lộc (Thái Bình),...

Điền trang là kết quả của quá trình khai khẩn đất hoang

Điền trang có 2 hình thức sản xuất nông nghiệp, đó là: đại điền trang và tiểu điền trang:

Đại điền trang

• Đại điền trang là vùng đất có quy mô lớn, lên đến hàng ngàn hecta, sử dụng hình thức canh là lối quảng canh nên năng suất thấp.

• Đại điền trang do các đại điền chủ sở hữu, họ nắm giữ 60% diện tích đất đai trên tổng diện tích vùng, dù chỉ chiếm khoảng 5% tổng dân số. Trong khi đó, người dân không có ruộng đất sẽ đi làm thuê tại các đại điền trang.

Tiểu điền trang

• Tiểu điền trang là vùng đất có quy mô nhỏ, chỉ rơi vào khoảng dưới 5 hecta, do các hộ nông dân sở hữu.

• Tiểu điền trang chủ yếu được người dân sử dụng để trồng cây lương thực, tự cung tự cấp.

Thái ấp là gì?

Khi nhắc đến khái niệm điền trang là gì, ta không thể bỏ qua thuật ngữ thái ấp. Thái ấp là một phần ruộng đất mà vua ban thưởng cho quan lại, công thần hay quý tộc như phần bổng lộc.

Thái ấp là một loại tài sản riêng, người được cấp thái ấp có quyền sở hữu, chuyển nhượng hay truyền cho người thừa kế theo ý của mình.

Thái ấp còn được hiểu là một phần đãi ngộ do vua ban cho công hầu, người thân cận trong hoàng gia khi họ lập được công lớn. Tuy nhiên, chủ sở hữu chỉ có thể sử dụng và hưởng lợi từ thái ấp như: xây dựng quân đội, xây dựng phủ đệ, thu tô, thu thuế,...mà không được coi như tài sản riêng.

Như vậy, thái ấp vừa là nơi ở của chủ sở hữu, vừa là căn cứ quân sự hay nơi sản xuất nông nghiệp. Vì thái ấp có quy mô nhỏ, chỉ bằng 1-2 làng xã nên thường tập trung ở đồng bằng.

Ngoài ra, tất cả ruộng đất được cấp làm thái ấp đều thuộc quyền sở hữu riêng của nhà nước. Thái ấp còn được xem là hệ thống đất đai đặc biệt, vì chỉ có thời Trần mới có đất đai dành riêng cho tầng lớp quý tộc.

Hệ thống thái ấp nhà Trần nằm ở vùng phía Đông và phía Nam của Thăng Long - vùng đất có thế mạnh về mặt quân sự.

Một số thái ấp tiêu biểu của Thời Trần như: Quắc Hương (Hà Nam ngày nay) của Trần Thủ Độ, Vạn Kiến (Hải Dương) của Trần Hưng Đạo, Diễn Châu (Nghệ An) của Trần Quốc Khang, Chí Linh (Hải Dương) của Trần Quốc Chân,...

Thái ấp là một phần bổng lộc, đãi ngộ do vua ban thưởng cho quan viên

Lịch sử hình thành của chế độ điền trang

• Từ năm 1226, điền trang được bắt đầu thành lập dưới sự cho phép của triều đình nhà Trần.

• Khoảng thế kỷ 14 là thời kỳ hưng thịnh nhất của điền trang. Nhiều điền trang sở hữu quy mô lớn, lên đến hàng nghìn mẫu cùng hàng trăm nô tỳ.

• Cuối thế kỷ 14, chế độ điền trang bắt đầu gặp khủng hoảng. Đặc biệt, phép “hạn điền” do nhà Hồ đặt ra khiến việc lập điền trang bị ảnh hưởng rất nhiều. Cụ thể, Hồ Quý Ly áp dụng chính sách hạn điền, hạn nô để hạn chế và xóa bỏ phần lớn ruộng đất của dòng dõi hoàng gia thời Trần.

• Đến thời Hậu Lê, chế độ điền trang vẫn còn tồn tại nhưng số lượng rất ít và bị triều đình kìm hãm.

Điền trang bắt đầu được thành lập từ năm 1226

Phân biệt thái ấp và điền trang

Có thể phân biệt hai hình thức sở hữu ruộng đất thái ấp và điền trang dựa vào những yếu tố sau đây:

Sự hình thành, phát triển

• Điền trang hình thành từ việc khai khẩn đất hoang của các vương hầu, quý tộc và có khả năng phát triển, mở rộng thêm.

• Thái ấp mang tính chất sẵn có, không có khả năng mở rộng vì chúng do vua ban cho quan lại, quý tộc.

Người sở hữu/sử dụng

• Điền trang thuộc quyền sở hữu của vương hầu, người thuộc dòng dõi hoàng gia.

• Thái ấp thuộc quyền sở hữu của quý tộc, hoàng tộc, quan lại khi giành được công lao.

Quyền của chủ sở hữu

• Đất được khai hoang ở điền trang sẽ trở thành tài sản riêng của chủ sở hữu.

• Thái ấp là tài sản công, thuộc quyền sở hữu của nhà nước nên chủ sở hữu có thể thu tô, thu thuế, xây dựng phủ đệ, đội quân ở đó.

Quy mô

• Điền trang có quy mô lớn, lên đến hàng nghìn mẫu với hàng trăm nô tỳ.

• Thái ấp có quy mô nhỏ hơn điền trang, tương đương với 1-2 làng xã.

Vị trí

• Điền trang thường nằm ở ven sông để thuận lợi cho việc trồng trọt, canh tác.

• Thái ấp thường được đặt ở những vị trí trọng yếu vì là cơ sở chính trị, nơi xây phủ đệ, xây dựng quân đội.

Tính chất

• Điền trang nghiêng về tính chất kinh tế.

• Thái ấp mang nặng tính chất quân sự, phòng thủ.

Những yếu tố cơ bản giúp phân biệt thái ấp và điền trang

Vai trò của thái ấp, điền trang trong thời phong kiến

Sự hình thành của hai hình thức sở hữu ruộng đất điền trang và thái ấp đều mang lợi ích về kinh tế, cũng như phục vụ cho mục đích quốc phòng, chính trị. Trong đó:

• Điền trang là một cách hiệu quả để cải tạo đất hoang thông qua quá trình lao động, sản xuất.

• Thái ấp vừa giúp quý tộc nhận được bổng lộc, vừa phục vụ cho mục đích chính trị và quốc phòng.

Sự kết hợp giữa điền trang và thái ấp là xây dựng kinh tế, quốc phòng, gắn với bảo vệ Tổ quốc. Sự kết hợp này còn góp phần đẩy lùi quan hệ sản xuất phong kiến, thúc đẩy sản xuất trong nước phát triển nhanh chóng, đặc biệt là sản xuất nông nghiệp.

• Chế độ điền trang - thái ấp kích thích sự ra đời của nền kinh tế hàng hóa, là động lực cho thủ công nghiệp, thương nghiệp phát triển thông qua quá trình sở hữu tư nhân về đất đai.

• Sự phát triển của điền trang giúp mở rộng đất đai, tăng diện tích đất canh tác. Từ đó, nền nông nghiệp nước ta vươn lên tầm cao mới. Hệ thống thái ấp cũng góp phần không nhỏ vào công cuộc bảo vệ đất nước.

• Nhờ sử dụng chế độ điền trang - thái ấp một cách hợp lý, nhà Trần đã trở nên hùng mạnh cả về sản xuất kinh tế và quốc phòng. Đó cũng là một trong những yếu tố góp phần vào chiến thắng 3 lần trước quân xâm lược Nguyên Mông lừng lẫy.

Điền trang - thái ấp đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế, quốc phòng

Lời kết

Như vậy, qua bài viết, bạn đã biết được khái niệm điền trang là gì, lịch sử hình thành của chế độ điền trang và phân biệt được sự khác nhau giữa điền trang - thái ấp cũng như vai trò về mặt kinh tế, quốc phòng của chúng. Hy vọng bài viết đã giải quyết những thắc mắc của bạn về chế độ điền trang - thái ấp thời nhà Trần.