Quyết định 1763/QĐ-TCKT Phương án Điều tra quốc gia yếu tố nguy cơ bệnh không lây nhiễm năm 2020

PHƯƠNG ÁN

Điều tra quốc gia yếu tố nguy cơ bệnh không lây nhiễm năm 2020

 (Ban hành kèm theo Quyết định số 1763/QĐ-TCTK ngày 14 tháng 12 năm 2020 của Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê)

1. Mục đích, yêu cầu điều tra

1.1. Mục đích

Điều tra quốc gia yếu tố nguy cơ bệnh không lây nhiễm năm 2020 (viết gọn là STEPS 2020) thu thập những thông tin về tình trạng sử dụng thuốc lá, rượu bia, dinh dưỡng, vận động thể lực và tiền sử một số bệnh không lây nhiễm ở người trưởng thành (15 tuổi trở lên) nhằm cung cấp các thông tin, số liệu cho đánh giá tiến độ và kết quả thực hiện các mục tiêu, chỉ tiêu quốc gia về phòng, chống bệnh không lây nhiễm của Chiến lược quốc gia và Chương trình Sức khỏe Việt Nam; phục vụ cho xây dựng các chính sách, can thiệp phòng chống tác hại của thuốc lá và bệnh không lây nhiễm một cách hiệu quả nhất.

STEPS 2020 góp phần thực hiện khung giám sát toàn cầu của Tổ chức Y tế Thế giới (viết gọn là WHO), đồng thời sẽ góp phần nâng cao năng lực cho mạng lưới giám sát quốc gia bệnh không lây nhiễm của Việt Nam.

1.2. Yêu cầu

- STEPS 2020 cần phải thu thập các thông tin đáng tin cậy phục vụ cho việc xây dựng các chính sách phòng chống tác hại của thuốc lá, sử dụng rượu bia, dinh dưỡng và bệnh không lây nhiễm tại Việt Nam.

- Thực hiện điều tra phải theo đúng nội dung quy định trong Phương án điều tra.

- Quản lý và sử dụng kinh phí của cuộc điều tra đúng mục đích, đúng chế độ và định mức hiện hành, quy chế quản lý tài chính của nhà tài trợ, sử dụng tiết kiệm, hiệu quả.

2. Phạm vi, đối tượng, đơn vị điều tra

2.1. Phạm vi điều tra

STEPS 2020 được tiến hành trên 63 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương (viết gọn là tỉnh/TP).

2.2. Đối tượng điều tra

Đối tượng điều tra là các thành viên từ 15 tuổi trở lên trong hộ dân cư (mỗi hộ dân cư chọn 1 người).

2.3. Đơn vị điều tra

Đơn vị điều tra là hộ dân cư (viết gọn là hộ).

Hộ: bao gồm một người ăn ở riêng hoặc một nhóm người ở chung và ăn chung.

Thành viên hộ: là những người cùng ăn, ở chung trong hộ 6 tháng trở lên trong 12 tháng qua. Các thành viên trong hộ có thể có hay không có quỹ thu chi chung; có hoặc không có mối quan hệ ruột thịt, hôn nhân hay nuôi dưỡng; hoặc kết hợp cả hai.

Những trường hợp sau không tính vào thành viên hộ:

 (1) Những người không phải công dân Việt Nam đến du lịch hoặc thăm bạn bè hoặc người thân ở Việt Nam trong thời gian ngắn;

 (2) Những người đang nằm điều trị tại các cơ sở y tế hoặc tại nhà; (3) Người mất năng lực hành vi, tâm thần.

3. Loại điều tra và phương pháp thu thập thông tin

3.1. Loại điều tra

STEPS 2020 là cuộc điều tra chọn mẫu, gồm 5.000 thành viên từ 15 tuổi trở lên trong các hộ thuộc 400 địa bàn điều tra được chọn từ dàn mẫu của Tổng điều tra Dân số và Nhà ở năm 2019 (viết gọn là TĐTDS 2019). Mẫu điều tra được chọn theo các bước sau:

- Bước 1. Chọn địa bàn

Chọn 400 địa bàn điều tra, bao gồm: 192 địa bàn thành thị và 208 địa bàn nông thôn theo phương pháp xác suất tỷ lệ với quy mô số hộ (PPS) riêng cho khu vực thành thị và khu vực nông thôn.

- Bước 2. Chọn hộ

Chọn 13 hộ trong 1 địa bàn đối với địa bàn thành thị và 12 hộ trong 1 địa bàn đối với địa bàn nông thôn theo phương pháp ngẫu nhiên hệ thống.

- Bước 3. Chọn thành viên từ 15 tuổi trở lên trong các hộ

Máy tính bảng sẽ hỗ trợ chọn ngẫu nhiên 01 thành viên từ 15 tuổi trở lên trong danh sách thành viên hộ để tiến hành phỏng vấn thu thập thông tin.

Vụ Thống kê Xã hội và Môi trường (viết gọn là Vụ XHMT) thực hiện bước 1 và gửi danh sách các địa bàn mẫu cho Cục Thống kê tỉnh/TP để rà soát và cập nhật. Sau khi rà soát và cập nhật địa bàn mẫu, Cục Thống kê tỉnh/TP gửi danh sách các hộ đã cập nhật trong địa bàn mẫu để Vụ XHMT chọn hộ điều tra.

3.2. Phương pháp thu thập thông tin

Cuộc điều tra áp dụng phương pháp phỏng vấn trực tiếp kết hợp với quan sát. Điều tra viên (viết gọn là ĐTV) trực tiếp phỏng vấn đối tượng được chọn tại hộ dân cư và ghi thông tin vào phiếu hỏi được thiết kế trên máy tính bảng (viết gọn là phiếu điện tử); hướng dẫn đối tượng điều tra lấy mẫu nước tiểu tại nhà và mang đến Trạm y tế xã/phường.

4. Thời điểm, thời kỳ và thời gian điều tra

4.1. Thời điểm điều tra

Thời điểm điều tra là ngày ĐTV thực tế phỏng vấn đối tượng điều tra tại hộ.

4.2. Thời kỳ điều tra

Cuộc điều tra sử dụng các thời kỳ điều tra khác nhau tùy theo yêu cầu của các chỉ tiêu điều tra, gồm: 7 ngày, 30 ngày và 12 tháng trước thời điểm điều tra.

4.3. Thời gian điều tra

STEPS 2020 được bắt đầu tiến hành vào tháng 12 năm 2020. Thời gian thu thập dữ liệu tại địa bàn là khoảng 1,5 tháng (kể cả thời gian di chuyển).

5. Nội dung điều tra

5.1. Thông tin về hộ

Thu thập một số thông tin về các thành viên hộ như: họ và tên, tuổi, giới tính, ngày sinh, số người và số người từ 15 tuổi trở lên đang sống trong hộ. Các thông tin này dùng để chọn 01 thành viên từ 15 tuổi trở lên trong hộ sẽ được phỏng vấn những thông tin về cá nhân ở các mục tiếp theo.

5.2. Thông tin về cá nhân

Thu thập các thông tin của thành viên từ 15 tuổi trở lên trong hộ được chọn phỏng vấn, gồm:

- Một số thông tin chung, gồm: thông tin về giới tính, tuổi, trình độ học vấn, tình trạng công việc chính, nghề nghiệp, dân tộc, tình trạng hôn nhân;

- Tình trạng hút thuốc lá, thuốc lá điện tử, thuốc lá không khói, cai nghiện thuốc lá, hút thuốc thụ động;

- Số lượng, loại thuốc lá;

- Tình hình sử dụng rượu, bia;

- Chế độ ăn rau và trái cây, sử dụng muối, dầu ăn, mỡ ăn;

- Các hoạt động thể lực trong khi làm việc, đi lại, giải trí;

- Tiền sử một số bệnh không lây nhiễm như: tăng huyết áp, tăng Cholesterol, các bệnh tim mạch, đái tháo đường, hô hấp;

- Điều trị, quản lý bệnh không lây nhiễm.

6. Phiếu điều tra

STEPS 2020 sử dụng Phiếu số 01/STEPS20: Phiếu điều tra đối tượng từ 15 tuổi trở lên trong hộ. Phiếu điều tra này được cài vào máy tính bảng để ĐTV phỏng vấn và lưu trữ thông tin.

7. Các bảng danh mục và bảng phân loại sử dụng trong điều tra

- Danh mục các đơn vị hành chính Việt Nam ban hành theo Quyết định số 124/2004/QĐ-TTg ngày 08/07/2004 của Thủ tướng Chính phủ, được Tổng cục Thống kê cập nhật đến thời điểm điều tra;

- Danh mục các dân tộc Việt Nam được ban hành kèm theo Quyết định số 121-TCTK/PPCĐ ngày 02/03/1979 của Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê;

- Danh mục giáo dục, đào tạo của Hệ thống giáo dục quốc dân được ban hành kèm theo Quyết định số 01/2017/QĐ-TTg ngày 17/01/2017 của Thủ tướng Chính phủ;

- Bảng chuyển đổi năm âm lịch sang năm dương lịch;

- Bảng chuyển đổi trình độ văn hoá phổ thông.

8. Quy trình xử lý dữ liệu và biểu đầu ra

Các phiếu điện tử sau khi hoàn thành được gửi về máy chủ của Bộ Y tế hàng ngày, ngay trong quá trình điều tra thực địa. Dữ liệu của các phiếu điện tử này được các giám sát viên trực tuyến tại Tổng cục Thống kê và Cục Y tế dự phòng - Bộ Y tế kiểm tra và duyệt hàng ngày, ngay khi được gửi về.

Vụ XHMT chịu trách nhiệm làm sạch, kết nối dữ liệu, tính quyền số và xây dựng cơ sở dữ liệu vi mô bàn giao cho Bộ Y tế và WHO; phối hợp với các cơ quan, tổ chức này viết báo cáo phân tích chuyên sâu.

9. Kế hoạch tiến hành điều tra

STEPS 2020 được thực hiện theo kế hoạch thời gian như sau:

* Ghi chú: Kế hoạch thực hiện các nội dung 4, 5, 6, và 7 của STEPS 2020 có thể bị thay đổi nếu đại dịch Covid-19 xảy ra trên diện rộng.

10. Tổ chức điều tra

10.1. Công tác chuẩn bị

a) Chọn, rà soát và cập nhật mẫu điều tra

Vụ XHMT thực hiện chọn và gửi danh sách các địa bàn mẫu cho Cục Thống kê tỉnh/TP rà soát và cập nhật. Sau khi rà soát và cập nhật địa bàn mẫu, Cục Thống kê tỉnh/TP gửi danh sách các hộ đã cập nhật trong địa bàn mẫu để Vụ XHMT chọn hộ điều tra.

b) Tuyển chọn lực lượng điều tra

Tổng cục Thống kê thành lập 20 đội điều tra, mỗi đội gồm 5 người, gồm 1 đội trưởng và 4 ĐTV. Số lượng ĐTV và đội trưởng cần tuyển chọn là 110 người, kể cả số người dự bị để thay thế khi đột xuất. ĐTV và đội trưởng là cộng tác viên của Tổng cục Thống kê.

ĐTV và đội trưởng có trách nhiệm tham gia đầy đủ và nghiêm túc lớp tập huấn dành cho ĐTV và đội trưởng.

ĐTV phải trực tiếp đến các hộ thuộc địa bàn điều tra được phân công để thu thập thông tin, phải thực hiện đúng và đầy đủ các quy định, hướng dẫn đối với ĐTV. Ngoài ra, ĐTV cần phối hợp với đội trưởng và các thành viên trong đội để hoàn thành các công việc khác có liên quan khi được yêu cầu.

Đội trưởng có trách nhiệm tổ chức thực hiện toàn bộ công việc điều tra của đội tại các địa bàn được phân công, đảm bảo tiến độ và chất lượng của hoạt động thu thập dữ liệu theo đúng các quy định trong sổ tay hướng dẫn nghiệp vụ dành cho đội trưởng và ĐTV. Đội trưởng phải là người có trách nhiệm cao, đủ năng lực tổ chức, chỉ đạo, quản lý đội và giám sát việc thu thập số liệu của đội tại địa bàn điều tra. Nhiệm vụ cụ thể của đội trưởng là chuẩn bị các công việc cần thiết cho công tác thực địa, lập kế hoạch, tổ chức và chỉ đạo việc thu thập dữ liệu tại các địa bàn được phân công, kiểm tra dữ liệu đã thu thập, đôn đốc tiến độ truyền dữ liệu, báo cáo tình hình thực hiện điều tra theo quy định. Đội trưởng cũng có trách nhiệm quản lý các thiết bị điều tra của đội; duy trì đoàn kết, tinh thần làm việc tích cực, chủ động, hợp tác trong đội; phối hợp với chính quyền địa phương bảo đảm an toàn cho đội trong quá trình điều tra, đặc biệt chú ý những địa bàn có nhiều chủ hộ không hợp tác, hoặc đã có những hiện tượng phức tạp trong quá trình giải quyết chính sách, những địa bàn xung yếu về an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội. Đội trưởng chịu trách nhiệm trước Tổng cục Thống kê về chất lượng số liệu điều tra và các hoạt động của đội trong thời gian điều tra tại địa bàn.

Do cuộc điều tra sử dụng máy tính bảng để phỏng vấn và lưu trữ các thông tin thu thập nên ngoài các yêu cầu chung là có kinh nghiệm điều tra hộ, có tinh thần trách nhiệm và sức khoẻ, ĐTV và đội trưởng còn cần phải có kiến thức, kỹ năng sử dụng thành thạo máy tính bảng.

Giám sát viên (viết gọn là GSV) là thống kê viên của Vụ XHMT, công chức, viên chức của Bộ Y tế, cộng tác viên của Tổng cục Thống kê và GSV độc lập từ WHO tại Việt Nam. GSV là người có nghiệp vụ sâu về điều tra hộ nói chung, STEPS 2020 nói riêng và có kiến thức cơ bản về máy tính bảng.

Vụ XHMT tuyển chọn 2 kỹ sư công nghệ thông tin để thực hiện việc xử lý, tổng hợp thông tin điều tra. Kỹ sư công nghệ thông tin phải thông thạo về phần mềm nhập tin và xử lý số liệu, đặc biệt là phần mềm dùng cho máy tính bảng của cuộc điều tra này; đồng thời phải có hiểu biết sâu về máy vi tính và máy tính bảng cũng như có kiến thức tốt về hệ thống mạng máy tính.

c) Công tác tập huấn

Tổng cục Thống kê tổ chức 1 lớp tập huấn tại Hà Nội. Thời gian tập huấn là 3 ngày. Thành phần tham gia lớp tập huấn gồm:

- Lãnh đạo Tổng cục Thống kê;

- Lãnh đạo và thống kê viên Vụ XHMT;

- Bộ Y tế (Trường đại học Y tế công cộng và Cục Y tế dự phòng);

- Đại diện WHO tại Việt Nam;

- Lực lượng điều tra được tuyển chọn tham gia tập huấn.

Vụ XHMT phối hợp với các đơn vị chức năng của Bộ Y tế và WHO tại Việt Nam chịu trách nhiệm hướng dẫn về nghiệp vụ điều tra. Kỹ sư công nghệ thông tin hướng dẫn sử dụng máy tính bảng cho phỏng vấn và lưu trữ thông tin.

Sau lớp tập huấn, Ban Tổ chức lớp tập huấn sẽ đánh giá kết quả nhận thức của học viên. Những học viên đạt yêu cầu mới được chọn chính thức làm nhiệm vụ ĐTV và đội trưởng.

d) Hoạt động tuyên truyền

Cục Thống kê tỉnh/TP có trách nhiệm thông báo cho các xã, phường, thị trấn có địa bàn điều tra về nội dung, mục đích của cuộc điều tra này và đề nghị UBND xã, phường, thị trấn hỗ trợ đội điều tra trong thời gian thu thập thông tin tại địa bàn.

Đội điều tra phải làm tốt công tác tuyên truyền về cuộc điều tra khi tiếp xúc với chính quyền cơ sở có địa bàn điều tra và các hộ.

Nội dung tuyên truyền bao gồm: mục đích, nội dung và kế hoạch điều tra, trong đó cần nhấn mạnh số liệu điều tra chỉ nhằm mục đích đánh giá tiến độ và kết quả thực hiện các mục tiêu, chỉ tiêu quốc gia về phòng, chống bệnh không lây nhiễm của Chiến lược quốc gia và Chương trình Sức khỏe Việt Nam; không liên quan đến các vấn đề hộ khẩu hoặc bất kỳ mục đích nào khác.

e) Tài liệu điều tra và máy tính bảng

Phiếu điều tra được cài đặt sẵn trong máy tính bảng được Vụ XHMT cung cấp cho ĐTV để phỏng vấn và lưu trữ các thông tin thu thập. Các tài liệu hướng dẫn khác sẽ do các đơn vị chức năng liên quan của Bộ Y tế cung cấp.

ĐTV và đội trưởng trong quá trình điều tra có trách nhiệm bảo quản máy tính bảng được cung cấp. Kết thúc cuộc điều tra, ĐTV và đội trưởng có trách nhiệm bàn giao máy tính bảng cho Vụ XHMT.

10.2. Triển khai thu thập dữ liệu tại địa bàn

Các đội điều tra tổ chức thu thập thông tin tại địa bàn bắt đầu từ tháng 12 năm 2020.

Vụ XHMT phối hợp với các Cục Thống kê tỉnh/TP lập kế hoạch thời gian thực địa cho từng đội điều tra đến từng xã, phường, thị trấn được chọn. Cục Thống kê tỉnh/TP thông báo kế hoạch thời gian và danh sách các hộ điều tra cho UBND các xã, phường, thị trấn được chọn để bố trí các hộ này ở nhà tiếp đội điều tra. Kế hoạch phỏng vấn phải được thông báo trước thời điểm ĐTV đến phỏng vấn khoảng 3 - 5 ngày. Đội trưởng chịu trách nhiệm thông báo cho UBND xã, phường, thị trấn điều tra khi có những thay đổi trong lịch thời gian này.

Đội trưởng lập bảng phân công khối lượng công việc cho từng ĐTV. Căn cứ vào bảng phân công này, ĐTV trực tiếp đến hộ phỏng vấn thành viên phù hợp để thu thập thông tin, không sử dụng bất kỳ một tài liệu sẵn có nào để thay thế. Mỗi ĐTV cần hoàn thành phỏng vấn 3 - 4 hộ trong 1 ngày điều tra.

Trước khi đến hộ, ĐTV cần có đủ danh sách các hộ được phân công điều tra và kiểm tra máy tính bảng để bảo đảm thiết bị này còn hoạt động tốt.

ĐTV và đội trưởng phải tuân thủ nghiêm ngặt những quy định về thu thập thông tin tại hộ có trong sổ tay hướng dẫn nghiệp vụ điều tra. Đội trưởng phải kịp thời báo cáo tiến độ điều tra, những vướng mắc phát sinh để xin ý kiến chỉ đạo.

Kỹ sư công nghệ thông tin có trách nhiệm kiểm tra toàn bộ máy tính bảng và phần mềm trước khi giao cho ĐTV; hướng dẫn đội trưởng cách xử lý đối với những trục trặc thông thường. Đồng thời bố trí đi thực địa trong những ngày đầu ở một số địa bàn.

Vụ XHMT thiết lập kênh thông tin trực tuyến phục vụ công tác chỉ đạo điều tra nhằm giải quyết kịp thời các vướng mắc của các đội điều tra, đảm bảo chỉ đạo thống nhất trên toàn quốc.

10.3. Công tác giám sát, kiểm tra

Công tác giám sát, kiểm tra nhằm phát hiện và giải quyết kịp thời các vấn đề phát sinh trong điều tra, được thực hiện theo hai hình thức là giám sát, kiểm tra thực địa và giám sát, kiểm tra trực tuyến.

a) Giám sát, kiểm tra thực địa

Công tác giám sát, kiểm tra thực địa được triển khai thực hiện ngay từ tuần đầu tiên điều tra nhằm uốn nắn kịp thời những sai sót của đội trưởng và ĐTV để tránh những lỗi hệ thống. Các nội dung chính cần giám sát, kiểm tra thực địa gồm:

- Công tác chuẩn bị trước khi đội thu thập dữ liệu;

- Công tác tổ chức và chỉ đạo đội thu thập dữ liệu;

- Công tác kiểm tra dữ liệu đã thu thập;

- Tiến độ thu thập dữ liệu và truyền kết quả về máy chủ;

- Chất lượng công việc thông qua dự phỏng vấn, phỏng vấn lại, kiểm tra phiếu điện tử đã hoàn thành;

- Việc thực hiện các thủ tục tài chính, quà cho hộ.

Cần đảm bảo các đội điều tra được giám sát ít nhất 1 lần trong toàn bộ quá trình điều tra.

b) Giám sát, kiểm tra trực tuyến

GSV trực tuyến phải trực giám sát, kiểm tra và duyệt dữ liệu điều tra do ĐTV truyền về máy chủ của Bộ Y tế hàng ngày và trong suốt thời gian thực địa.

Lực lượng giám sát, kiểm tra là lãnh đạo, thống kê viên của Vụ XHMT, công chức, viên chức của Bộ Y tế và chuyên gia của WHO tại Việt Nam.

10.4. Chuyển giao dữ liệu và nghiệm thu kết quả

Kết thúc 1 ngày điều tra, đội trưởng có trách nhiệm kiểm tra tính đầy đủ, hợp lý của dữ liệu do ĐTV thu thập và nghiệm thu kết quả. Sau khi dữ liệu được đội trưởng nghiệm thu, ĐTV truyền dữ liệu điều tra về máy chủ của Bộ Y tế.

GSV trực tuyến duyệt và nghiệm thu dữ liệu điều tra do ĐTV truyền về máy chủ của Bộ Y tế hàng ngày và trong suốt thời gian thực địa.

10.5. Chỉ đạo thực hiện

Ngoài những nhiệm vụ đã được phân công ở các nội dung nêu tại các Mục trong Phương án này, các cơ quan, đơn vị chịu trách nhiệm thực hiện những nội dung sau đây:

10.5.1. Vụ trưởng Vụ XHMT chịu trách nhiệm trước Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê về tổ chức toàn diện cuộc điều tra, bao gồm xây dựng phương án; chọn mẫu; phối hợp với Bộ Y tế thiết kế phiếu điều tra và tài liệu hướng dẫn nghiệp vụ; tập huấn nghiệp vụ; kiểm tra, giám sát công tác thu thập thông tin tại địa bàn; kiểm tra, làm sạch, kết nối dữ liệu, tính quyền số và xây dựng cơ sở dữ liệu vi mô; bàn giao số liệu cho Bộ Y tế và WHO; phối hợp với các cơ quan, tổ chức này viết báo cáo phân tích chuyên sâu; dự trù và cấp kinh phí cho các đội điều tra và Cục Thống kê tỉnh/TP.

10.5.2. Văn phòng Tổng cục phối hợp với Vụ XHMT ký hợp đồng với WHO; làm các thủ tục tiếp nhận kinh phí từ Bộ Y tế để chuyển cho Vụ XHMT quản lý và sử dụng.

10.5.3. Cục trưởng Cục Thống kê tỉnh/TP có trách nhiệm tham gia thực hiện cuộc điều tra trong phạm vi địa phương mình, gồm: rà soát và cập nhật mẫu điều tra; hỗ trợ đội điều tra trong thời gian thu thập thông tin tại địa bàn.

10.5.4. UBND xã, phường, thị trấn có địa bàn điều tra có trách nhiệm tạo mọi điều kiện thuận lợi cho đội điều tra hoàn thành nhiệm vụ, thực hiện công tác tuyên truyền để quán triệt mục đích điều tra và động viên các hộ tích cực tham gia cung cấp thông tin theo yêu cầu của cuộc điều tra.

11. Kinh phí và thiết bị phục vụ điều tra

11.1. Kinh phí

Kinh phí của STEPS 2020 do WHO tài trợ thông qua Bộ Y tế. Vụ XHMT chịu trách nhiệm quản lý và sử dụng kinh phí, hướng dẫn và kiểm tra việc sử dụng kinh phí và thanh quyết toán kinh phí với nhà tài trợ.

11.2. Thiết bị phục vụ điều tra

Thiết bị phục vụ điều tra là máy tính bảng do WHO cung cấp. Bộ Y tế cung cấp máy chủ để phục vụ tiếp nhận, lưu trữ thông tin điều tra./.